Αλλεργική ρινίτιδα
Η αλλεργική ρινίτιδα απασχολεί το 15-20% του παγκόσμιου πληθυσμού ενώ τα τελευταία 40 χρόνια παρατηρείται αύξηση της συχνότητας εμφάνισής της. Στις ΗΠΑ το κόστος των συνταγογραφούμενων φαρμάκων για την αλλεργική ρινίτιδα ξεπερνά τα 6 εκατομμύρια δολάρια ετησίως. Η νόσος μπορεί να προσβάλλει άτομα από όλες τις κοινωνικοοικονομικές ομάδες και ηλικίες. Ως επακόλουθο επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό την σχολική επίδοση, την εργασία, την παραγωγικότητα, την κοινωνικότητα υποβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής και καθιστώντας επιπλέον τα έμμεσα κόστη που συσχετίζονται με τη νόσο ανυπολόγιστα.
Τι είναι η αλλεργική ρινίτιδα και ποια τα αίτια της;
Είναι η φλεγμονή που εκδηλώνεται στον ρινικό βλεννογόνο μετά από έκθεση σε αλλεργιογόνα, δηλαδή ουσίες που ενώ συνήθως δεν προκαλούν συμπτώματα, σε ορισμένους ανθρώπους πυροδοτούν μια αντίδραση υπερευαισθησίας. Αυτές οι αλλεργιογόνες ουσίες μπορεί να είναι η γύρη (άνθη, φυτά, χόρτα), η σκόνη (ακάρεα), το τρίχωμα ζώων (γάτα, σκύλος), τα έντομα, οι μύκητες, ορισμένα φάρμακα (ασπιρίνη) κ.α. Η επαφή τους με τον ρινικό βλεννογόνο προκαλεί τη συσσώρευση- ενεργοποίηση διαφόρων κυττάρων (ηωσινόφιλων, μαστοκυττάρων, Τ κυττάρων) και την έκκριση μεσολαβητικών ουσιών (ισταμίνη, κυτοκίνες, χημοκίνες) που προκαλούν την φλεγμονώδη αντίδραση της μύτης, την ρινίτιδα με τα επακόλουθα συμπτώματα.
Εκτός όμως από τα αλλεργιογόνα υπάρχουν και άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες για την εμφάνιση της αλλεργικής ρινίτιδας. Η αυξανόμενη επίπτωσή της αποδίδεται και στο σύγχρονο περιβάλλον με την έντονη παρουσία ρύπων από τη βιομηχανία και κυρίως από τα αυτοκίνητα. Επιπλέον το κάπνισμα, ακόμα και το παθητικό καθώς και η σημερινή διατροφή ενοχοποιούνται για την παρουσία της νόσου. Από πολλά έτη σαφής αναγνωρισμένος επιβαρυντικός παράγοντας αποτελεί το οικογενειακό ιστορικό με την παρουσία της αλλεργικής ρινίτιδας σε γονείς και παιδιά. Η πολυπαραγοντικότητα της νόσου καθιστούν δύσκολη την προσέγγιση και την αντιμετώπισή της.
Ποια είναι τα συμπτώματα της αλλεργικής ρινίτιδας;
Οι ασθενείς παραπονιούνται για δυσκολία στην αναπνοή από τη μύτη (ρινική συμφόρηση) η οποία εκτός από την ημέρα ενδέχεται να δυσκολεύει και τον ύπνο. Επιπλέον υπάρχει καταρροή, συνήθως διαυγής η οποία μερικές φορές γίνεται αντιληπτή και οπισθορινικά προκαλώντας βήχα. Έντονα ενοχλητικός είναι και ο κνησμός της μύτης καθώς και οι πολλοί πταρμοί (φτερνίσματα) ενώ μπορεί να υπάρχει διαταραχή στην όσφρηση (υποσμία ή ανοσμία). Η εμφάνιση των συμπτωμάτων συνδέεται με την έκθεση στο αλλεργιογόνο αλλά αυτά μπορεί να επιμένουν και μετά την απομάκρυνση από αυτό.
Η βαρύτητα της αλλεργικής ρινίτιδας καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη θεραπεία. Αλλιώς θα χειριστούμε μία ήπια νόσος όπου τα συμπτώματα δεν είναι ιδιαίτερα ενοχλητικά και δεν επηρεάζουν την καθημερινή δραστηριότητα και τον ύπνο και αλλιώς μία μέτρια ή βαριά αλλεργική ρινίτιδα. Εξίσου σημαντικός παράγοντας αποτελεί η διάρκεια των συμπτωμάτων που διακρίνει την αλλεργική ρινίτιδα σε διαλείπουσα (εποχιακή) όταν η διάρκεια τους είναι μικρότερη από 4 εβδομάδες ή 4 ημέρες ανά εβδομάδα ενώ σε αντίθετες περιπτώσεις θεωρείται συνεχή (ολοετή).
Επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι συχνά η αλλεργική ρινίτιδα και το άσθμα συνυπάρχουν. 60-70% των ασθενών με άσθμα έχουν ρινίτιδα ενώ 20-30% των ασθενών με αλλεργική ρινίτιδα έχουν άσθμα. Η σύγχρονη πλέον αντίληψη θεωρεί και τις 2 παθήσεις ως μορφές της ίδιας νόσου, της «νόσου του κοινού αεραγωγού». Γι’αυτό και η ταυτόχρονη αξιολόγηση ανώτερου και κατώτερου αναπνευστικού είναι απαραίτητη. Ορισμένες φορές συνυπάρχουν και συμπτώματα από τα μάτια όπως κνησμός και επιφορά (δακρύρροια). Η συσχέτιση της αλλεργική ρινίτιδας με την οξεία και την χρόνια ρινοκολπίτιδα (ιγμορίτιδα) επιβεβαιώνεται από αρκετά δεδομένα ενώ τα στοιχεία δεν είναι τόσο σαφή για τη σχέση της με τους πολύποδες της μύτης και τα προβλήματα με το αυτί όπως δυσλειτουργία της ευσταχιανής, εκκριτική ή πυώδης μέση ωτίτιδα.
Πως γίνεται η διάγνωση;
Η διάγνωση της αλλεργικής ρινίτιδας βασίζεται καταρχήν στην αναγνώριση των χαρακτηριστικών συμπτωμάτων της δηλαδή της ρινικής απόφραξης, της καταρροής, του κνησμού και των πταρμών, τα οποία ενδέχεται να μην υπάρχουν όλα μαζί ταυτόχρονα. Πολύ συχνά ο ίδιος ο ασθενής περιγράφει τις ενοχλήσεις μόλις έρθει σε επαφή με το αλλεργιογόνο π.χ. σκόνη, γύρη και τη ύφεση τους αρκετά μετά από την απομάκρυνσή του από αυτό. Η ακριβής μελέτη του ιστορικού λοιπόν, μπορεί να δώσει πολύ ακριβή εικόνα για τα αίτια της ρινίτιδας και θα καθορίσει την βαρύτητά της και την θεραπευτική μας προσέγγιση.
Η εξέταση της μύτης είναι απαραίτητη ακόμη και σε ήπια διαλείπουσα (εποχιακή) αλλεργική ρινίτιδα. Η χρήση ενδοσκοπίου ρινός για την άμεση επισκόπηση του βλεννογόνου της μύτης μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για την κατάστασή του ενώ ταυτόχρονα μπορούν να διαγνωστούν συνυπάρχουσες παθήσεις όπως σκολιωτικό («στραβό») διάφραγμα, πολύποδες ρινός κ.α.
Επιπλέον μπορούν να εκτελεστούν οι δερματικές δοκιμασίες νυγμού για την επιβεβαίωση της διάγνωσης. Οι δοκιμασίες αυτές περιλαμβάνουν την έγχυση γνωστών αλλεργιογόνων στο δέρμα και την παρακολούθηση της τοπικής αντίδρασης. Εκτός από τα δερματικά test μπορούν να μετρηθούν στο αίμα ειδικές ανοσοσφαιρίνες (ΙgE) έναντι των αλλεργιογόνων με παρόμοια διαγνωστική αξία. Όπως έχει φανεί από πολλές μελέτες οι θετικές δοκιμασίες χωρίς ανάλογη κλινική εικόνα δεν επαρκούν για να τεθεί η διάγνωση της αλλεργικής ρινίτιδας όπως και το αντίθετο. Τα δυνητικά αλλεργιογόνα είναι πολλά και δεν είναι εύκολα να ελεγχθούν όλα, επομένως τα αρνητικά αποτελέσματα των δοκιμασιών δεν μας αποκλείουν την πιθανότητα της αλλεργίας. Γι’ αυτό και σε αρκετές περιπτώσεις αρκεί η παρουσία χαρακτηριστικών συμπτωμάτων άλλα και σημείων από την κλινική ωτορινολαρυγγολογική εξέταση.
Υπάρχει θεραπεία για την αλλεργική ρινίτιδα;
Η αλλεργική ρινίτιδα είναι μια χρόνια πάθηση και ως τέτοια ενδέχεται να χρειάζεται χρόνια θεραπεία. Αυτό θα πρέπει να γίνει κατανοητό από τους ασθενείς που μπορεί να περιμένουν με ένα χάπι να θεραπευτούν. Όπως για την αρτηριακή υπέρταση χορηγούνται φάρμακα σε χρόνια βάση έτσι και για την ολοετή ρινίτιδα χρειάζεται συνεχή αγωγή. Η εξήγηση της νόσου και η εκπαίδευση των ασθενών αποτελεί βασική αρχή στην αντιμετώπισή της.
Η αποφυγή της έκθεσης στα υπεύθυνα αλλεργιογόνα μπορεί να βελτιώσει τα συμπτώματα. Παρόλη την ορθή λογική αυτού του μέτρου, η αποτελεσματικότητά του δεν έχει τεκμηριωθεί ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις δεν είναι και εφικτή η πλήρης αποφυγή τους π.χ. της γύρης ορισμένων φυτών.
Η αποτελεσματικότερη φαρμακευτική αγωγή για όλες τις μορφές αλλεργικής ρινίτιδας είναι τα ενδορινικά στεροειδή (ρινικά σπρευ κορτιζόνης). Μετά από λίγες ημέρες εφαρμογής βελτιώνουν την ρινική απόφραξη και την όσφρηση. Μεγάλες μελέτες έχουν δείξει ελάχιστες τοπικές αντιδράσεις καθώς και την ασφάλεια τους πλην συγκεκριμένων παθήσεων (πχ γλαύκωμα) για μακρύ χρονικό διάστημα χρήσης. Από την άλλη τα ενδορινικά αποσυμφορητικά-συμπαθομιμήτικά βελτιώνουν την αναπνοή αλλά η χρήση τους πέρα των 10 ημερών προκαλεί φαρμακευτική ρινίτιδα.
Τα από του στόματος αντισταμινικά μπορούν να βοηθήσουν την καταρροή αλλά όχι την απόφραξη ενώ θα πρέπει να προτιμούνται τα νεότερης γενιάς καθώς οι ανεπιθύμητες ενέργειές τους είναι λιγότερες. Τα τοπικά αντισταμινικά αποτελούν μια νέα και ελπιδοφόρος θεραπεία με ελάχιστες τοπικές παρενέργειες. Επιπλέον οι ρινικές πλύσεις με φυσιολογικό ορό είναι σημαντικές και βοηθούν την μηχανική απομάκρυνση των ερεθιστικών παραγόντων.
Οι ανταγωνιστές των υποδοχέων των λευκοτριενίων είναι αποτελεσματικά φάρμακα για τους αλλεργικούς ασθενείς και αρκετά καλά ανεκτά. Επιπλέον φάρμακα που χρησιμοποιούμε είναι τα χρωμονικά και τα αντιχολινεργικά για την αντιμετώπιση της επιπεφυκίτιδας και της ρινόρροιας αντίστοιχα.
Η χειρουργική παρέμβαση έχει θέση όταν συνυπάρχει ανατομικό «εμπόδιο» όπως σκολίωση του ρινικού διαφράγματος και υπερτροφία των ρινικών κογχών.
Τέλος οι ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται στην αγωγή και έχουν συγκεκριμένη αλλεργία είναι υποψήφιοι για ανοσοθεραπεία. Κατ’αυτήν χορηγούμε σταδιακώς αυξανόμενες δόσεις του αλλεργιογόνου υποδορίως ή υπογλωσσίως ώστε να απευαισθητοποιήσουμε τον ρινικό βλεννογόνο.
Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό η αλλεργική ρινίτιδα είναι μια συχνή πάθηση με σημαντική επίπτωση στην καθημερινότητα των ασθενών. Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων και η αναζήτηση βοήθειας από τον γιατρό, ξεκινώντας από τον ωτορινολαρυγγολόγο θα οδηγήσει στη διάγνωση και την έναρξη της θεραπείας. Τα τελευταία χρόνια έχουμε καταφέρει να έχουμε στα χέρια μας όχι μόνο σύγχρονες διαγνωστικές μεθόδους αλλά και πολύ αποτελεσματικά και ασφαλή φάρμακα. Η συστηματικοποίηση της γνώσης μας για την αλλεργική ρινίτιδα μας επιτρέπει να χρησιμοποιούμε διάφορα θεραπευτικά πρωτόκολλα με σημαντική βελτίωση στην ποιότητα ζωής των ασθενών.